مادر می را بکرد باید  قربان

بچه او را گرفت و کرد به زندان

بچه او را از او گرفت ندانی

تاش نکوبی نخست و زو نکشی جان

 

جز که نباشد حلال دور بکردن

بچه کوچک ز شیر مادر و پستان

 

تا نخورد شیر هفت مه به تمامی

از سر اردیبهشت تا بن آبان

آن گه شاید ز روی دین و ره داد

بچه به زندان تنگ و مادر قربان…

 

شعر فارسی همواره با طنز درآمیخته بوده است و شاعران خوش سخن ما پیوسته از چاشنی طنز برای دلنشین کردن  سروده های خویش بهره برده اند. البته این طنز در بسیاری موارد از محدوده شوخیهای نجیب کلامی فراتر رفته و احیانا کار به رکیک ترین و ناگوارترین طعن و تعریضها رسیده است.

سرآغاز قصیده  مادر می از رودکی را می توان از نمونه های نخستین طنز – از توع لطیف و پوشیده آن – در شعر فارسی دانست.این قصیده ظاهرا اولین قصیده کامل فارسی- با همه ویژگیهای یک قصیده  – است که به دست ما رسیده است.حفظ این چکامه را وامدار مولف ناشناخته تاریخ سیستان ( تالیف پس از 445 ه ق ) هستیم . تاریخ سروده شدن این قصیده , با توجه به ماخذ پیشین , بین سالهای 311 تا 329 ه ق است.

مادر می در عین حال یک “خمریه”  است و شاعر در آن توصیف شراب و شیوه ساختن و نوشیدن آن پرداخته است. با توجه به همین فضاست که طنز لطیف و پوشیده رودکی – استاد شاعران – در ابیات نخست قصیده شکل می گیرد.

 اگر دقت کنیم می بینیم که شاعر برای بیان شیوه شراب سازی با زرنگی خاصی از اصطلاحات دینی یاری گرفته و واژگانی را که به حوزه شریعت ارتباط می یابد , برای سرودن خمریه به کار گرفته است! واژگانی چون : “قربان” ( قربانی کردن) , “حلال” و “دین” و “داد”. لحن شاعر در بیت سوم دقیقا لحن فقیهی است که گویی  مسئله ای شرعی را بیان می کند که” باید توجه داشت هیچ مادری را هر چند واجب القتل باشد , تا زمانی که  به فرزند خود شیر می دهد نباید کشت یا به او آسیب رساند!”

چنان که می دانیم استفاده از “پارادکس” یا متناقض نما یکی از شگردهای موثر طنز آفرینی است و رودکی به کمک همین شیوه است که قدم به وادی طنزسرایی نهاده است.